Gynaecoloog Joke Bais werkt al 25 jaar bij Noordwest Ziekenhuisgroep. Naast haar liefde voor het vak leidt ze met passie zorgprofessionals op. Ook pleit ze al jaren voor het implementeren van ‘samen beslissen’. Niet alleen in haar eigen spreekkamer, maar ook als kartrekker van de ziekenhuisbrede Werkgroep Gezamenlijke Besluitvorming. Vanuit deze rol coördineert zij de implementatie van keuzehulpen. ‘Voor mij draait het om samen beslissen: de patiënt meenemen in wat er speelt, en sámen tot een passende keuze komen.’
Goede communicatie en gezamenlijke besluitvorming zijn voor Joke altijd essentieel geweest in haar loopbaan en het contact met haar patiënten. ‘Vanaf het begin heb ik het leuk gevonden om patiënten in begrijpelijke taal uit te leggen wat er aan de hand is, complexe informatie duidelijker te maken. Vaak met behulp van afbeeldingen of visualisaties. En dan niet alleen informeren, maar echt samen kijken wat er speelt en welke keuzes er zijn. Het principe van samen beslissen past daar heel goed bij. Het is iets waarvan ik meteen dacht: dit moeten we vaker en beter doen.’
Samen beslissen: geen tijdelijk project
Samen beslissen is binnen Noordwest Ziekenhuisgroep geen los initiatief of tijdelijk project. ‘Het is verweven in hoe we denken, organiseren en werken’, vertelt Joke. ‘We hebben het echt omarmd en dragen het actief uit binnen het hele ziekenhuis. Binnen het ziekenhuis werken multidisciplinaire werkgroepen aan de thema’s samen beslissen en passende zorg. We kijken voortdurend: hoe kunnen we dit beter doen? Scholing, bewustwording en praktische ondersteuning voor zorgverleners zijn vaste onderdelen van de aanpak.’
Verpleegkundigen onmisbaar bij samen beslissen
Binnen Noordwest Ziekenhuisgroep spelen verpleegkundigen een grote rol bij samen beslissen. ‘Zij zijn vaak het eerste aanspreekpunt en zien patiënten van dichtbij’, legt Joke uit. ‘Ze bespreken praktische keuzes, bijvoorbeeld met een patiënt met blaaskrampen en een katheter. Waarom zit die katheter er? Kan deze eruit of is medicatie een alternatief? Wat wil de patiënt zelf?’ Verpleegkundigen brengen daarnaast waardevolle informatie in, zoals hoe goed een patiënt zich thuis redt of wat de werkelijke zorgbehoefte is. ‘Hun betrokkenheid en leergierigheid maken hen onmisbaar in het realiseren van passende, gezamenlijke zorgbeslissingen.’
Wat past bij deze patiënt, op dit moment, in deze situatie?
Om samen beslissen te ondersteunen, maakt het ziekenhuis gebruik van de slimme modules van PatiëntPlus. Voor Joke zijn dit waardevolle tools in de spreekkamer om samen met de patiënt tot een weloverwogen besluit te komen. ‘Passende zorg begint met het juiste gesprek. Wat past bij deze patiënt, op dit moment, in deze situatie?
De e-health modules van PatiëntPlus helpen ons om dat gesprek goed te voeren. Ze geven patiënten op een toegankelijke manier gestructureerde informatie, inzicht in hun situatie en persoonlijke voorkeuren en een duidelijk overzicht van de opties. Inclusief voor- en nadelen. Zo kunnen patiënten zich beter voorbereiden en bewuster keuzes maken. Niet alleen wat medisch gezien ‘het beste’ is, maar ook op basis van hun eigen voorkeuren, waarden en levenssituatie.’ Daarnaast helpen keuzehulpen om informatie op eenzelfde manier aan te bieden. ‘Alle patiënten krijgen dezelfde objectieve uitleg, wat helpt misverstanden te voorkomen.’
De voordelen van zelf online informatie zoeken
Joke ziet ook voordelen in de huidige tijd waarin patiënten zelf online informatie opzoeken. Een goed geïnformeerde patiënt biedt volgens haar juist aanknopingspunten voor een inhoudelijk gesprek op niveau. ‘Toen internet opkwam waren veel artsen terughoudend. Wat als patiënten met pakken papier zouden komen, overtuigd van hun eigen diagnose?’ Maar die twijfel heeft Joke nooit gedeeld en nu nog steeds niet. ‘Ik zie het juist als iets positiefs. Als patiënten thuis informatie hebben gezocht en gelezen, hebben ze al kennis. Dat helpt om samen verder te denken en het gesprek te verdiepen. Met de keuzehulpen ondersteunen we dit en maken we gezamenlijke besluitvorming concreet en overzichtelijk.’
'In het ziekenhuis raak je al snel de regie kwijt: je krijgt een polsbandje, een infuus en je moet wachten tot iemand zegt wat er gaat gebeuren. Ineens ben je niet meer de regisseur van je eigen leven.'
Joke Bais
Gynaecoloog, Noordwest Ziekenhuisgroep
Meer kennis, meer vertrouwen en actieve betrokkenheid
‘Als je weet wat je opties zijn, voel je je minder overgeleverd. En als je weet waarom je iets kiest, leidt dit tot meer vertrouwen in en betrokkenheid bij de behandeling. Bovendien kan het gebruik van bijvoorbeeld een keuzehulp in veel gevallen onnodige behandelingen voorkomen. En het mooiste is: patiënten nemen deze tools serieus. Ze lezen, kijken, denken na. Soms komen ze terug met vragen, soms met een beslissing. Maar altijd met het gevoel dat ze meedoen.’
Niet alles wat kan, moet ook
Met de vergrijzing en het toenemende aantal behandelopties wordt samen beslissen nóg belangrijker. ‘Niet alles wat kan, moet ook’, vindt Joke. Keuzehulpen kunnen helpen om ook existentiële vragen bespreekbaar te maken: wat wil iemand nog bij gevorderde leeftijd? Welke kwaliteit van leven is acceptabel? Wat zijn de grenzen van behandeling? Door zulke vragen op tijd te bespreken, ontstaat ruimte voor persoonlijke, waardige keuzes. Ook in het laatste levensjaar. Keuzehulpen over reanimatiebeleid, behandelwensen of palliatieve trajecten kunnen daarbij richting geven.’
Keuzehulpen voor gynaecologie
Binnen het Noordwest ziekenhuis is inmiddels een bibliotheek van modules in gebruik, onder meer op het gebied van:
prenatale diagnostiek
keizersnede na eerdere bevalling
hevig menstrueel bloedverlies
stuitligging.
‘We zijn hier nu ruim een jaar geleden mee begonnen en dat loopt eigenlijk heel goed’, vertelt Joke. ‘Een zwangere vrouw ontvangt bij het maken van haar eerste afspraak direct de digitale keuzehulp over prenatale diagnostiek. Hierdoor komt ze beter voorbereid op consult, begrijpt de complexe materie beter, en is beter in staat om mee te denken over vervolgstappen.’
Een ander voorbeeld is de keuzehulp voor vrouwen die eerder een keizersnede hebben gehad en zich nu oriënteren op een vaginale bevalling. Met de keuzehulp kunnen zij de risico’s en voordelen van verschillende bevallingsopties thuis al doornemen. In het gesprek met de arts kan dan dieper worden ingegaan op persoonlijke voorkeuren en medische omstandigheden. ‘De gesprekken worden effectiever, persoonlijker en doelgerichter’, vindt Joke.
Implementatie: wéér iets erbij?
Hoewel de voordelen duidelijk zijn, is de implementatie van keuzehulpen in de praktijk vaak een uitdaging. Dat ervaart Joke ook. ‘Artsen en verpleegkundigen moeten hun manier van werken aanpassen, tijd maken in volle spreekuren, en soms moeten we collega’s overtuigen van het nut. Bij jonge dokters gaat het makkelijker. Co-assistenten worden er al mee opgevoed, voor hen is het normaal en vanzelfsprekend. Maar sommige collega’s ervaren het als ‘weer iets erbij’. Of ze vinden het veel werk: dan moet de secretaresse het aanzetten of je moet het opzoeken in het systeem.’
Toch ziet Joke juist daar een kans. ‘Ervaring is de beste overtuiger. Als je even naast iemand gaat zitten en samen laat zien hoe makkelijk het werkt, dan is die drempel zo weg. Zeker als een patiënt dan ook nog zegt: ‘Ik heb de keuzehulp ingevuld, dokter. Heeft u hem gezien?’ Dan verandert er écht iets.’
Een andere belangrijke succesfactor? ‘Volhouden. Mensen moeten wennen. En implementatie kost gewoon tijd, vraagt om enthousiasme, goede ondersteuning én het samen doen.’
Keuzehulp helpt tiener bij onverklaarbare buikpijn
‘Laatst zag ik een meisje van 17 met aanhoudende buikpijn. We hebben uitgebreid onderzoek gedaan, waaronder een MRI en een echo, maar er bleek geen fysiek probleem te zijn.’ Omdat er medisch niets gevonden werd, besloot Joke de keuzehulp ‘Chronische buikpijn bij kinderen en jongeren’ aan te bieden. ‘Er is natuurlijk wél iets aan de hand, ook al is dat lichamelijk niet duidelijk aantoonbaar.’
De keuzehulp gaf de patiënt en haar ouders de mogelijkheid om de klachten vanuit een ander perspectief te bekijken en dit thuis in alle rust te bespreken. Joke vindt dat de keuzehulp juist daarin ondersteunt. ‘Het biedt uitleg, normaliseert de klachten en laat zien dat het brein daadwerkelijk pijn kan aansturen. Het hielp dit meisje om open te staan voor verdere begeleiding van een psycholoog. ‘Ik denk dat dit echt een groot verschil heeft gemaakt en het behandeltraject aanzienlijk heeft verkort.’
Niet omdat het moet van een richtlijn, maar omdat het echt werkt
‘Wat ik zou zeggen tegen collega-ziekenhuizen die nog twijfelen over het gebruik van keuzehulpen? PatiëntPlus doet waar ze goed in zijn en dat doen ze fantastisch. Dus gewoon doen. Bepaal samen wat past bij jullie praktijk. Begin klein, met één keuzehulp en kijk wat er gebeurt. Hoe meer we dit normaal gaan vinden, hoe beter. Niet omdat het moet van een richtlijn, maar omdat het echt werkt. Voor de patiënt én voor ons. Het is misschien niet de oplossing voor alles, maar wél een hulpmiddel dat we keihard nodig hebben. Want met de enorme personeelskrapte kunnen we het in de zorg simpelweg niet meer alleen.’
